آسیب شناسی سازمانی(organizational pathology)
بخش اول:مقدمه ای بر آسیب شناسی سازمان
برای معرفی «آسیب شناسی سازمانی»،، بیان پیشینه ای مقدماتی را در این خصوص، الزامی میدانیم:
پیچیدگی سازمان
کنت بولدینگ بر مبنای نظریه عمومی سیستمها، دانش را در قالب سلسله مراتبی منظم از سیستم ها بر حسب میزان پیچیدگی طبقه بندی کرده است. در این طبقه بندی، سطوح سیستم ها به ترتیب پیچیدگی عبارتند از: سیستم های ساده، متحرک ساده، خود تنظیم، تک سلولی، نباتی، حیوانی، انسانی، اجتماعی و ناشناخته.
بر این مبنا، سازمان در مجموعه پیچیده ترین سیستم ها قرار می گیرد. بولدینگ در تبیین علت پیچیدگی سیستم های اجتماعی، اجزای تشکیل دهنده آنها را علاوه بر انسان ها، نقشهایی اجتماعی می داند که هر انسان بر عهده می گیرد. او همچنین نقش اجتماعی افراد را متاثر از شخصیت آنها میداند. در واقع سازمان به مثابه یک سیستم پیچیده انطباق پذیر متشکل از افرادی است که هر یک از آنهاخود سیستمی پیچیده هستند .هنگامی که افراد داخل سیستم اجتماعی قرار میگیرند، نقشآفرینی تعاملی آنها کلیتی پیچیدهتر از مجموع اجزا پدید می آورد؛ ضمن اینکه افزایش تفکیک افقی و عمودی و درجه پراکندگی جغرافیایی بر میزان پیچیدگی سازمانها می افزاید. علاوه براین موجودیت های اجتماعی پدیدههایی انتزاعی و با عملکرد متنوع، متغیر و پویا هستند و پیشبینی رفتار آنها دشوار است.
محدودیت های شناختی انسان
جدا از پیچیدگی و کثیر الوجه بودن سازمان، خود انسان نیز در شناخت سازمان با محدودیت های زیادی روبرو است. ساز و کار احساسات آدمی، متاثر از محدودیت های حواس پنجگانه بوده، ادراک او به ویژگی های شئ ادراک شده ویژگی های ادراک کننده بستگی دارد. همچنین انسان همواره در فراگرد شناخت دچار خطا هایی نظیر برخورد کلیشه ای، خطای هاله ای، دفاع ادراکی و گزینشی، پیش داوری و فرافکنی می شود و نیز افراد متفاوت، دنیا را با دیدگان متفاوت میبینند و تصورات و ادراک آدمی مبتنی بر چگونگی ادراک واقعیت است، نه خود واقعیت.
پیچیدگی و امکان پیش بینی
با افزایش مراتب پیچیدگی و ابهام در ساختار و محتوای پدیده های مورد بررسی، امکان پیش بینی و تبیین رفتار آنها دشوار و از میزان دقت و درستی پیش بینی های علمی درباره آنها کاسته می شود. بنابراین پیشبینی رفتار سیستم های اجتماعی با گزاره های قطعی امکان پذیر نیست.
در سیستم های اجتماعی( از جمله سازمان ها) مجموعه از پیشبینیهای مکمل، وضعیت آینده پدیده را توصیف می کند. انسان در رویارویی با پدیده های پیچیده ای مثل سازمان، به خاطر ناکامی در تحلیل یکباره کل وضعیت، به طور طبیعی متمایل به مطالعه ی فقط بخشی از موضوع و در واقع سادهسازی و برش زدن انتزاعی می شود. بنابراین استعاره ابزاری قوی برای تحلیل مسائل اجتماعی و دانش افزایی درباره پدیده های پیچیده محسوب می شود.
لزوم استفاده از استعاره
با توجه به پیچیدگی سازمانها به عنوان نوعی از سیستم های اجتماعی و محدودیت های شناختی انسان از طرفی، و تمایل طبیعی انسان به ساده سازی پدیده های پیچیده از طرف دیگر، لزوم کاربرد استعاره در تبیین وجوه مختلف سازمان روشنتر میشود. از آنجا که استعاره از جنس تمثیل است و تنها بر برخی شباهت ها تاکید دارد از تفاوت ها غافل می شود و منجر به تعریف نسبی از واقعیت می گردد. بر این مبنا استعاره همواره یک بینش تک بعدی و بخشی را ارائه می کند. نظر به ضعف های یاد شده، هرچه تعداد استعاره ها در توصیف سازمان افزایش یابد، وجوه بیشتری از ابعاد پیچیده آن روشن می شود. هر استعاره، ذهن را به استعاره های جدیدی رهنمون می سازد و با فراگرد هم افزایی در یک سیر بی انتها، منجر به فراگرد دانش افزایی می شود. روشن است که برخی استعاره ها اثر بیشتری در رفع ابهام دارند و همه استعاره ها با هم سازگاری کامل ندارند و باید در یک رویکرد فازی( نه صفر و یک) به تحلیل ابعاد سازمانی پرداخت.
استعاره ها و نظریه های سازمان
نظریه پردازان حوزه سازمان، هر یک بر مبنای زمینه ادراکی منحصر به فرد خود، در چارچوب استعاره ویژه ای به مطالعه سازمان پرداخته اند. طبقه بندی های اولیه در تئوری سازمان، فقط تاریخی بوده اند و با گذشت زمان طبقهبندی های پیچیده تری در قالب استعاره و پارادایم مطرح شدند.
استعاره هایی چون سازمان به مثابه ماشین، ارگانیسم( موجود زنده)، فرهنگ و پرده ی نقاشی(کولاژ)، نمونه هایی از تبیین های جدید سازمانی هستند.
سازمان به مثابه ارگانیسم( موجود زنده) :
این استعاره، زیست شناسی را منبع تفکر درباره سازمان قرار داده و با دیدگاه نئوکلاسیک یا اقتضایی منطبق می شود. در این استعاره سازمان ابزاری صرف برای تحقق هدف نیست بلکه هدف سازمان بقای خود به مثابه یک موجود زنده در تعامل با محیط، برای نیل به اثربخشی است.
آسیب شناسی سازمانی، دانش جدیدی است که بر مبنای مدل سازی سازمان به مثابه ارگانیسم(موجود زنده) ، از زیست شناسی وارد مطالعات سازمانی گردید.
با توجه به مقدمات بیان شده، اکنون آماده ایم که به معرفی دانش «آسیب شناسی سازمانی» بپردازیم.
بخش دوم «آسیب شناسی سازمانی» را اینجا بخوانید.